Władysław Tatarkiewicz

Władysław Tatarkiewicz
Data i miejsce urodzenia	3 kwietnia 1886 ; Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 kwietnia 1980 ; Warszawa
Miejsce spoczynku	Cmentarz Powązkowski w Warszawie
Rodzice	Ksawery Tatarkiewicz i Maria Brzezińska
Małżeństwo	Teresa Tatarkiewicz
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Władysław Tatarkiewicz (ur. 3 kwietnia 1886 w Warszawie, zm. 4 kwietnia 1980 tamże) – polski intelektualista: filozof, historyk filozofii i historyk sztuki, etyk i estetyk, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Jest autorem znanego w Polsce podręcznika do historii filozofii pt. Historia filozofii. Wydane były one kolejno w 1931 (1 i 2 tom) i 1950 roku (3 tom)^[1].

Życiorys

Był synem prawnika Ksawerego Tatarkiewicza i Marii Brzezińskiej herbu Lubicz^[2] oraz wnukiem rzeźbiarza Jakuba Tatarkiewicza^[3], który pochodził z niezbyt zamożnej rodziny żydowskich uszlachconych frankistów^[4]^[5].

Ukończył V Gimnazjum w Warszawie. Studiował na różnych kierunkach (prawo, psychologię, filozofię, antropologię, zoologię, historię sztuki) i na różnych uczelniach – PW, UW, tajne komplety tzw. Uniwersytetu Latającego, w Berlinie, Marburgu (u Hermanna Cohena i Paula Natorpa, gdzie przejął się neokantyzmem, który jednak później porzucił), Paryżu, a także na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie habilitował się w 1919 r.

Prowadził wykłady z historii filozofii, etyki, estetyki na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1919–1921 wykłady z historii filozofii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, później wykłady z historii sztuki i estetyki w seminarium historii sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. Jeszcze w roku 1974 wykładał estetykę w Lozannie.

Od roku 1924 był redaktorem naczelnym „Przeglądu Filozoficznego”, a w latach 1960–1963 redaktorem naczelnym pisma „Estetyka”. Od roku 1938 należał do redakcji „Revue International de Philosophie”^[6]. Należał m.in. do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, PAU, SHS, PAN (od 1956 – członek rzeczywisty)^[7], Comité international d’histoire de l’art, Institut International de Philosophie.

W marcu 1950 roku ośmioro uczestników seminarium Tatarkiewicza, członków PZPR (Bronisław Baczko, Henryk Holland, Leszek Kołakowski, Norbert Krasnosielski, Irena Rybczyńska, Arnold Słucki, Anna Hadkowska, Henryk Jarosz), wystąpiło z listem otwartym atakującym prowadzącego, protestując przeciwko dopuszczaniu na prowadzonym przez niego seminarium do „czysto politycznych wystąpień o charakterze wyraźnie wrogim budującej socjalizm Polsce”. List przyczynił się do odsunięcia Tatarkiewicza od prowadzenia zajęć na uczelni^[8].

Opracował semantyczną analizę szczęścia. Przeprowadził rozważania psychologiczne na temat przeżyć człowieka szczęśliwego i nieszczęśliwego. Dowodził, że nie istnieją wartości poza konkretnymi dobrami, choć mają charakter obiektywny^{[potrzebny przypis]}.

W swych pracach zawarł zagadnienia z teorii muzyki, poezji i plastyki. Zajmował się również estetyką i historią sztuki. Omówił szczegółowo genezę, rozwój i znaczenie podstawowych pojęć estetyki: sztuki, piękna, formy, twórczości, odtwórczości i przeżycia estetycznego.

Zapisał się w historii nauki polskiej głównie jako etyk i aksjolog, autor wielokrotnie wznawianych dzieł, m.in. 3-tomowej Historii filozofii, zawierającej syntetyczny przegląd poglądów i kierunków filozoficznych w różnych okresach historii, będącej przez wiele lat podstawowym podręcznikiem akademickim^[6], Historii estetyki oraz przystępnej filozofii moralności.

Był członkiem filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, stworzonej przez Kazimierza Twardowskiego, która przyniosła odrodzonej Polsce wielu wybitnych naukowców: filozofów, logików, psychologów, socjologów, a także organizatorów życia akademickiego.

Był też varsavianistą, autorem kilku książek poświęconym głównie warszawskim Łazienkom, w tym opracowania Łazienki z 1916 r., będącej pierwszą monografią na ten temat^[9]. Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie^[10].

Sygnatariusz Listu 34 (1964) oraz listu do „The Times”.

Został pochowany na stołecznym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 25-4-29/30)^[11].

Jego synem był profesor matematyki Krzysztof Tatarkiewicz.

Wyróżnienia

W 1933 roku został filistrem honoris causa korporacji akademickiej Aquilonia^[12]^[13].
Przed 1938 odznaczony francuskim krzyżem kawalerskim Orderu Legii Honorowej^[14].
W 1938 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski^[15].
W 1966 roku otrzymał nagrodę państwową I stopnia^[16].
W 1974, jako pierwszy, otrzymał Nagrodę im. Księdza Idziego Radziszewskiego Towarzystwa Naukowego KUL za całokształt dorobku naukowego w duchu humanizmu chrześcijańskiego.

Dzieła

Łazienki, 1916
Budowa Pałacu w Łazienkach, 1919
O bezwzględności dobra, Warszawa, 1919
Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa, 1919
Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta, Lwów 1925
Historia filozofii t. I–II, Lwów 1931, t. III, Kraków 1950
O szczęściu, Kraków, 1947
Skupienie i marzenie. Studia z zakresu estetyki, Kraków, 1951
Dominik Merlini Warszawa, 1955
Łazienki warszawskie, Warszawa, 1957
Historia estetyki I–III, Wrocław 1960–1967
O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura, rzeźba, Warszawa, 1966
Łazienki królewskie i ich osobliwości, Warszawa, 1967 (wyd. drugie 1975)
Pisma zebrane I–II, Warszawa, 1971–1972
Dzieje sześciu pojęć, Warszawa, 1975
O doskonałości, Warszawa, 1976
Parerga, Warszawa, 1978
Wspomnienia, Warszawa, 1979 (razem z żoną Teresą Tatarkiewicz)
O filozofii i sztuce, Warszawa, 1986
Dobro i oczywistość. Pisma etyczne, Lublin, 1989
Pisma z etyki i teorii szczęścia, Wrocław, 1992
Wybór pism estetycznych, Kraków, 2004

Upamiętnienia

Ulice Władysława Tatarkiewicza znajdują się m.in. na warszawskim Gocławiu, w Częstochowie, Łodzi i Opolu.
Tablica pamiątkowa odsłonięta w 2012 r. w Warszawie na fasadzie kamienicy przy ul. Chocimskiej 35, w której w latach 1960–1980 mieszkał Władysław Tatarkiewicz.

Przypisy

↑ Tatarkiewicz Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-17] .
↑ Władysław Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-13] (pol.).
↑ Stanisław Domoradzki, Antiquitates Mathematicae, 8(1), 2014, 151–168, doi: 10.14708/am.v8i1.644
↑ Mateusz Mieses: Z rodu żydowskiego. Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej. Warszawa: Wema, 1991, s. 224.
↑ Jakub Józef Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-19] (pol.).
↑ ^a ^b PWN 1968 ↓, s. 409.
↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
↑ List grupy uczestników seminarium filozoficznego profesora Władysława Tatarkiewicza, „Przegląd Filozoficzny” nr 2/1995 (14), s. 88.
↑ Bartłomiej Kaczorowski (red. prowadzący): Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 867. ISBN 83-01-08836-2.
↑ "Biuletyn Zamek", nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 5.
↑ Cmentarz Stare Powązki: Władysław Tatarkiewicz, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18] .
↑ Polska Korporacja Akademicka Aquilonia. Nasi poprzednicy [online], aquilonia.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-27] (pol.).
↑ Korporacja Akademicka Z.A.G. Wisła, Gdańsk 1913 – Sławni Korporanci – bloog.pl [online], zag-wisla.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25] (pol.).
↑ Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 747.
↑ 10 listopada 1938 „za zasługi na polu propagandy polskiej za granicą” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.
↑ Nowiny Rzeszowskie, nr 170 (5306), 20 lipca 1966, s. 2.

Bibliografia

Jacek Jadacki, Rozdział z historii filozofii polskiej: Władysław Tatarkiewicz. Studia Filozoficzne 1986 nr 12 s. 179–194; Metodologia w ujęciu Władysława Tatarkiewicza. [W:] Czesław Głombik (red.), Władysław Tatarkiewicz: W siedemdziesięciolecie I wydania „Historii filozofii”. Katowice 2003, Wydawnictwo Gnome, s. 77–89
PWN: Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 11: Ster–Urz. Warszawa: PWN, 1968, s. 408–409.
Danuta Chmielewska: Tatarkiewicz Władysław. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 195–197.

Linki zewnętrzne

[1] Tatarkiewicz Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-17] .

[2] Władysław Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-13] (pol.).

[domoradzki2014-3] Stanisław Domoradzki, Antiquitates Mathematicae, 8(1), 2014, 151–168, doi: 10.14708/am.v8i1.644

[4] Mateusz Mieses: Z rodu żydowskiego. Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej. Warszawa: Wema, 1991, s. 224.

[5] Jakub Józef Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-19] (pol.).

[CITEREFPWN1968409-6] PWN 1968 ↓, s. 409.

[7] Członkowie PAN: Skorowidz.

[8] List grupy uczestników seminarium filozoficznego profesora Władysława Tatarkiewicza, „Przegląd Filozoficzny” nr 2/1995 (14), s. 88.

[9] Bartłomiej Kaczorowski (red. prowadzący): Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 867. ISBN 83-01-08836-2.

[10] "Biuletyn Zamek", nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 5.

[11] Cmentarz Stare Powązki: Władysław Tatarkiewicz, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18] .

[12] Polska Korporacja Akademicka Aquilonia. Nasi poprzednicy [online], aquilonia.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-27] (pol.).

[13] Korporacja Akademicka Z.A.G. Wisła, Gdańsk 1913 – Sławni Korporanci – bloog.pl [online], zag-wisla.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25] (pol.).

[sl-14] Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 747.

[15] 10 listopada 1938 „za zasługi na polu propagandy polskiej za granicą” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.

[16] Nowiny Rzeszowskie, nr 170 (5306), 20 lipca 1966, s. 2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]