Władysław Tatarkiewicz
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Miejsce spoczynku | |
Rodzice |
Ksawery Tatarkiewicz i Maria Brzezińska |
Małżeństwo |
Teresa Tatarkiewicz |
Odznaczenia | |
Władysław Tatarkiewicz (ur. 3 kwietnia 1886 w Warszawie, zm. 4 kwietnia 1980 tamże) – polski intelektualista: filozof, historyk filozofii i historyk sztuki, etyk i estetyk, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Jest autorem znanego w Polsce podręcznika do historii filozofii pt. Historia filozofii. Wydane były one kolejno w 1931 (1 i 2 tom) i 1950 roku (3 tom)[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Był synem prawnika Ksawerego Tatarkiewicza i Marii Brzezińskiej herbu Lubicz[2] oraz wnukiem rzeźbiarza Jakuba Tatarkiewicza[3], który pochodził z niezbyt zamożnej rodziny żydowskich uszlachconych frankistów[4][5].
Ukończył V Gimnazjum w Warszawie. Studiował na różnych kierunkach (prawo, psychologię, filozofię, antropologię, zoologię, historię sztuki) i na różnych uczelniach – PW, UW, tajne komplety tzw. Uniwersytetu Latającego, w Berlinie, Marburgu (u Hermanna Cohena i Paula Natorpa, gdzie przejął się neokantyzmem, który jednak później porzucił), Paryżu, a także na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie habilitował się w 1919 r.
Prowadził wykłady z historii filozofii, etyki, estetyki na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1919–1921 wykłady z historii filozofii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, później wykłady z historii sztuki i estetyki w seminarium historii sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. Jeszcze w roku 1974 wykładał estetykę w Lozannie.
Od roku 1924 był redaktorem naczelnym „Przeglądu Filozoficznego”, a w latach 1960–1963 redaktorem naczelnym pisma „Estetyka”. Od roku 1938 należał do redakcji „Revue International de Philosophie”[6]. Należał m.in. do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, PAU, SHS, PAN (od 1956 – członek rzeczywisty)[7], Comité international d’histoire de l’art, Institut International de Philosophie.
W marcu 1950 roku ośmioro uczestników seminarium Tatarkiewicza, członków PZPR (Bronisław Baczko, Henryk Holland, Leszek Kołakowski, Norbert Krasnosielski, Irena Rybczyńska, Arnold Słucki, Anna Hadkowska, Henryk Jarosz), wystąpiło z listem otwartym atakującym prowadzącego, protestując przeciwko dopuszczaniu na prowadzonym przez niego seminarium do „czysto politycznych wystąpień o charakterze wyraźnie wrogim budującej socjalizm Polsce”. List przyczynił się do odsunięcia Tatarkiewicza od prowadzenia zajęć na uczelni[8].
Opracował semantyczną analizę szczęścia. Przeprowadził rozważania psychologiczne na temat przeżyć człowieka szczęśliwego i nieszczęśliwego. Dowodził, że nie istnieją wartości poza konkretnymi dobrami, choć mają charakter obiektywny[potrzebny przypis].
W swych pracach zawarł zagadnienia z teorii muzyki, poezji i plastyki. Zajmował się również estetyką i historią sztuki. Omówił szczegółowo genezę, rozwój i znaczenie podstawowych pojęć estetyki: sztuki, piękna, formy, twórczości, odtwórczości i przeżycia estetycznego.
Zapisał się w historii nauki polskiej głównie jako etyk i aksjolog, autor wielokrotnie wznawianych dzieł, m.in. 3-tomowej Historii filozofii, zawierającej syntetyczny przegląd poglądów i kierunków filozoficznych w różnych okresach historii, będącej przez wiele lat podstawowym podręcznikiem akademickim[6], Historii estetyki oraz przystępnej filozofii moralności.
Był członkiem filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, stworzonej przez Kazimierza Twardowskiego, która przyniosła odrodzonej Polsce wielu wybitnych naukowców: filozofów, logików, psychologów, socjologów, a także organizatorów życia akademickiego.
Był też varsavianistą, autorem kilku książek poświęconym głównie warszawskim Łazienkom, w tym opracowania Łazienki z 1916 r., będącej pierwszą monografią na ten temat[9]. Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[10].
Sygnatariusz Listu 34 (1964) oraz listu do „The Times”.
Został pochowany na stołecznym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 25-4-29/30)[11].
Jego synem był profesor matematyki Krzysztof Tatarkiewicz.
Wyróżnienia
[edytuj | edytuj kod]- W 1933 roku został filistrem honoris causa korporacji akademickiej Aquilonia[12][13].
- Przed 1938 odznaczony francuskim krzyżem kawalerskim Orderu Legii Honorowej[14].
- W 1938 odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski[15].
- W 1966 roku otrzymał nagrodę państwową I stopnia[16].
- W 1974, jako pierwszy, otrzymał Nagrodę im. Księdza Idziego Radziszewskiego Towarzystwa Naukowego KUL za całokształt dorobku naukowego w duchu humanizmu chrześcijańskiego.
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Łazienki, 1916
- Budowa Pałacu w Łazienkach, 1919
- O bezwzględności dobra, Warszawa, 1919
- Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa, 1919
- Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta, Lwów 1925
- Historia filozofii t. I–II, Lwów 1931, t. III, Kraków 1950
- O szczęściu, Kraków, 1947
- Skupienie i marzenie. Studia z zakresu estetyki, Kraków, 1951
- Dominik Merlini Warszawa, 1955
- Łazienki warszawskie, Warszawa, 1957
- Historia estetyki I–III, Wrocław 1960–1967
- O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura, rzeźba, Warszawa, 1966
- Łazienki królewskie i ich osobliwości, Warszawa, 1967 (wyd. drugie 1975)
- Pisma zebrane I–II, Warszawa, 1971–1972
- Dzieje sześciu pojęć, Warszawa, 1975
- O doskonałości, Warszawa, 1976
- Parerga, Warszawa, 1978
- Wspomnienia, Warszawa, 1979 (razem z żoną Teresą Tatarkiewicz)
- O filozofii i sztuce, Warszawa, 1986
- Dobro i oczywistość. Pisma etyczne, Lublin, 1989
- Pisma z etyki i teorii szczęścia, Wrocław, 1992
- Wybór pism estetycznych, Kraków, 2004
Upamiętnienia
[edytuj | edytuj kod]- Ulice Władysława Tatarkiewicza znajdują się m.in. na warszawskim Gocławiu, w Częstochowie, Łodzi i Opolu.
- Tablica pamiątkowa odsłonięta w 2012 r. w Warszawie na fasadzie kamienicy przy ul. Chocimskiej 35, w której w latach 1960–1980 mieszkał Władysław Tatarkiewicz.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tatarkiewicz Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-17] .
- ↑ Władysław Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-13] (pol.).
- ↑ Stanisław Domoradzki, Antiquitates Mathematicae, 8(1), 2014, 151–168, doi: 10.14708/am.v8i1.644
- ↑ Mateusz Mieses: Z rodu żydowskiego. Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej. Warszawa: Wema, 1991, s. 224.
- ↑ Jakub Józef Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-19] (pol.).
- ↑ a b PWN 1968 ↓, s. 409.
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
- ↑ List grupy uczestników seminarium filozoficznego profesora Władysława Tatarkiewicza, „Przegląd Filozoficzny” nr 2/1995 (14), s. 88.
- ↑ Bartłomiej Kaczorowski (red. prowadzący): Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 867. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ "Biuletyn Zamek", nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 5.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Władysław Tatarkiewicz, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18] .
- ↑ Polska Korporacja Akademicka Aquilonia. Nasi poprzednicy [online], aquilonia.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-27] (pol.).
- ↑ Korporacja Akademicka Z.A.G. Wisła, Gdańsk 1913 – Sławni Korporanci – bloog.pl [online], zag-wisla.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25] (pol.).
- ↑ Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 747.
- ↑ 10 listopada 1938 „za zasługi na polu propagandy polskiej za granicą” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.
- ↑ Nowiny Rzeszowskie, nr 170 (5306), 20 lipca 1966, s. 2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jacek Jadacki, Rozdział z historii filozofii polskiej: Władysław Tatarkiewicz. Studia Filozoficzne 1986 nr 12 s. 179–194; Metodologia w ujęciu Władysława Tatarkiewicza. [W:] Czesław Głombik (red.), Władysław Tatarkiewicz: W siedemdziesięciolecie I wydania „Historii filozofii”. Katowice 2003, Wydawnictwo Gnome, s. 77–89
- PWN: Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 11: Ster–Urz. Warszawa: PWN, 1968, s. 408–409.
- Danuta Chmielewska: Tatarkiewicz Władysław. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 195–197.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Książki Władysława Tatarkiewicza
- Spotkanie na Uniwersytecie Warszawskim z profesorem Władysławem Tatarkiewiczem w PKF na stronie KronikaRP
- ISNI: 0000000109136754
- VIAF: 71421534
- LCCN: n79069787
- GND: 119190060
- NDL: 00475967
- LIBRIS: gdsvxfl00l28s6r
- BnF: 12109534g
- SUDOC: 029476038
- SBN: RAVV004104
- NKC: ola2002112669
- BNE: XX849672
- NTA: 071339078
- BIBSYS: 90159525
- CiNii: DA01487181
- Open Library: OL630124A
- PLWABN: 9810671374305606
- NUKAT: n94202805
- J9U: 987007580930705171
- PTBNP: 388535
- CANTIC: a11737761
- LNB: 000044177
- NSK: 000225027
- CONOR: 50886243
- KRNLK: KAC201854647
- LIH: LNB:V*133575;=BK
- Absolwenci i studenci Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego
- Absolwenci V Rządowego Gimnazjum Filologicznego w Warszawie
- Absolwentki i absolwenci Uniwersytetu Latającego
- Członkowie honorowi Polskiego Towarzystwa Filozoficznego
- Członkowie Polskiej Akademii Umiejętności
- Członkowie rzeczywiści PAN
- Doktorzy honoris causa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II
- Doktorzy honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Filistrzy honoris causa polskich korporacji akademickich
- Filozofowie szkoły lwowsko-warszawskiej
- Laureaci Nagrody im. Księdza Idziego Radziszewskiego
- Ludzie urodzeni w Warszawie (Królestwo Kongresowe)
- Ludzie związani ze Lwowem
- Naukowcy związani z Częstochową
- Odznaczeni Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (II Rzeczpospolita)
- Odznaczeni Odznaką Nagrody Państwowej
- Pochowani na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie
- Polacy – Kawalerowie Legii Honorowej
- Polscy filozofowie XX wieku
- Polscy etycy
- Polscy estetycy
- Polscy historycy filozofii
- Polscy korporanci
- Polscy nauczyciele
- Sygnatariusze Listu 34
- Urodzeni w 1886
- Varsavianiści
- Wykładowcy Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego
- Wykładowcy Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
- Zmarli w 1980