Przejdź do zawartości

Władysław Tatarkiewicz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Władysław Tatarkiewicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

3 kwietnia 1886
Warszawa

Data i miejsce śmierci

4 kwietnia 1980
Warszawa

Miejsce spoczynku

Cmentarz Powązkowski w Warszawie

Rodzice

Ksawery Tatarkiewicz i Maria Brzezińska

Małżeństwo

Teresa Tatarkiewicz

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Władysław Tatarkiewicz (z prawej) w towarzystwie Armanda Vetulaniego, lata 60. XX wieku
Tablica pamiątkowa na warszawskiej kamienicy przy ul. Chocimskiej 35, w której w latach 1960–1980 mieszkał Władysław Tatarkiewicz
Grób Władysława Tatarkiewicza na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Władysław Tatarkiewicz (ur. 3 kwietnia 1886 w Warszawie, zm. 4 kwietnia 1980 tamże) – polski intelektualista: filozof, historyk filozofii i historyk sztuki, etyk i estetyk, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Jest autorem znanego w Polsce podręcznika do historii filozofii pt. Historia filozofii. Wydane były one kolejno w 1931 (1 i 2 tom) i 1950 roku (3 tom)[1].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był synem prawnika Ksawerego Tatarkiewicza i Marii Brzezińskiej herbu Lubicz[2] oraz wnukiem rzeźbiarza Jakuba Tatarkiewicza[3], który pochodził z niezbyt zamożnej rodziny żydowskich uszlachconych frankistów[4][5].

Ukończył V Gimnazjum w Warszawie. Studiował na różnych kierunkach (prawo, psychologię, filozofię, antropologię, zoologię, historię sztuki) i na różnych uczelniach – PW, UW, tajne komplety tzw. Uniwersytetu Latającego, w Berlinie, Marburgu (u Hermanna Cohena i Paula Natorpa, gdzie przejął się neokantyzmem, który jednak później porzucił), Paryżu, a także na Uniwersytecie Lwowskim, gdzie habilitował się w 1919 r.

Prowadził wykłady z historii filozofii, etyki, estetyki na Uniwersytecie Warszawskim, w latach 1919–1921 wykłady z historii filozofii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, później wykłady z historii sztuki i estetyki w seminarium historii sztuki Uniwersytetu Poznańskiego. Jeszcze w roku 1974 wykładał estetykę w Lozannie.

Od roku 1924 był redaktorem naczelnym „Przeglądu Filozoficznego”, a w latach 1960–1963 redaktorem naczelnym pisma „Estetyka”. Od roku 1938 należał do redakcji „Revue International de Philosophie”[6]. Należał m.in. do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, PAU, SHS, PAN (od 1956 – członek rzeczywisty)[7], Comité international d’histoire de l’art, Institut International de Philosophie.

W marcu 1950 roku ośmioro uczestników seminarium Tatarkiewicza, członków PZPR (Bronisław Baczko, Henryk Holland, Leszek Kołakowski, Norbert Krasnosielski, Irena Rybczyńska, Arnold Słucki, Anna Hadkowska, Henryk Jarosz), wystąpiło z listem otwartym atakującym prowadzącego, protestując przeciwko dopuszczaniu na prowadzonym przez niego seminarium do „czysto politycznych wystąpień o charakterze wyraźnie wrogim budującej socjalizm Polsce”. List przyczynił się do odsunięcia Tatarkiewicza od prowadzenia zajęć na uczelni[8].

Opracował semantyczną analizę szczęścia. Przeprowadził rozważania psychologiczne na temat przeżyć człowieka szczęśliwego i nieszczęśliwego. Dowodził, że nie istnieją wartości poza konkretnymi dobrami, choć mają charakter obiektywny[potrzebny przypis].

W swych pracach zawarł zagadnienia z teorii muzyki, poezji i plastyki. Zajmował się również estetyką i historią sztuki. Omówił szczegółowo genezę, rozwój i znaczenie podstawowych pojęć estetyki: sztuki, piękna, formy, twórczości, odtwórczości i przeżycia estetycznego.

Zapisał się w historii nauki polskiej głównie jako etyk i aksjolog, autor wielokrotnie wznawianych dzieł, m.in. 3-tomowej Historii filozofii, zawierającej syntetyczny przegląd poglądów i kierunków filozoficznych w różnych okresach historii, będącej przez wiele lat podstawowym podręcznikiem akademickim[6], Historii estetyki oraz przystępnej filozofii moralności.

Był członkiem filozoficznej szkoły lwowsko-warszawskiej, stworzonej przez Kazimierza Twardowskiego, która przyniosła odrodzonej Polsce wielu wybitnych naukowców: filozofów, logików, psychologów, socjologów, a także organizatorów życia akademickiego.

Był też varsavianistą, autorem kilku książek poświęconym głównie warszawskim Łazienkom, w tym opracowania Łazienki z 1916 r., będącej pierwszą monografią na ten temat[9]. Od 1971 był członkiem Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[10].

Sygnatariusz Listu 34 (1964) oraz listu do „The Times”.

Został pochowany na stołecznym cmentarzu Powązkowskim (kwatera 25-4-29/30)[11].

Jego synem był profesor matematyki Krzysztof Tatarkiewicz.

Wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Dzieła

[edytuj | edytuj kod]
  • Łazienki, 1916
  • Budowa Pałacu w Łazienkach, 1919
  • O bezwzględności dobra, Warszawa, 1919
  • Rządy artystyczne Stanisława Augusta, Warszawa, 1919
  • Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta, Lwów 1925
  • Historia filozofii t. I–II, Lwów 1931, t. III, Kraków 1950
  • O szczęściu, Kraków, 1947
  • Skupienie i marzenie. Studia z zakresu estetyki, Kraków, 1951
  • Dominik Merlini Warszawa, 1955
  • Łazienki warszawskie, Warszawa, 1957
  • Historia estetyki I–III, Wrocław 1960–1967
  • O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura, rzeźba, Warszawa, 1966
  • Łazienki królewskie i ich osobliwości, Warszawa, 1967 (wyd. drugie 1975)
  • Pisma zebrane I–II, Warszawa, 1971–1972
  • Dzieje sześciu pojęć, Warszawa, 1975
  • O doskonałości, Warszawa, 1976
  • Parerga, Warszawa, 1978
  • Wspomnienia, Warszawa, 1979 (razem z żoną Teresą Tatarkiewicz)
  • O filozofii i sztuce, Warszawa, 1986
  • Dobro i oczywistość. Pisma etyczne, Lublin, 1989
  • Pisma z etyki i teorii szczęścia, Wrocław, 1992
  • Wybór pism estetycznych, Kraków, 2004

Upamiętnienia

[edytuj | edytuj kod]
  • Ulice Władysława Tatarkiewicza znajdują się m.in. na warszawskim Gocławiu, w Częstochowie, Łodzi i Opolu.
  • Tablica pamiątkowa odsłonięta w 2012 r. w Warszawie na fasadzie kamienicy przy ul. Chocimskiej 35, w której w latach 1960–1980 mieszkał Władysław Tatarkiewicz.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tatarkiewicz Władysław, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-17].
  2. Władysław Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-13] (pol.).
  3. Stanisław Domoradzki, Antiquitates Mathematicae, 8(1), 2014, 151–168, doi: 10.14708/am.v8i1.644
  4. Mateusz Mieses: Z rodu żydowskiego. Zasłużone rodziny polskie krwi niegdyś żydowskiej. Warszawa: Wema, 1991, s. 224.
  5. Jakub Józef Tatarkiewicz [online], sejm-wielki.pl [dostęp 2018-03-19] (pol.).
  6. a b PWN 1968 ↓, s. 409.
  7. Członkowie PAN: Skorowidz.
  8. List grupy uczestników seminarium filozoficznego profesora Władysława Tatarkiewicza, „Przegląd Filozoficzny” nr 2/1995 (14), s. 88.
  9. Bartłomiej Kaczorowski (red. prowadzący): Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 867. ISBN 83-01-08836-2.
  10. "Biuletyn Zamek", nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 5.
  11. Cmentarz Stare Powązki: Władysław Tatarkiewicz, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-18].
  12. Polska Korporacja Akademicka Aquilonia. Nasi poprzednicy [online], aquilonia.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2012-11-27] (pol.).
  13. Korporacja Akademicka Z.A.G. Wisła, Gdańsk 1913 – Sławni Korporanci – bloog.pl [online], zag-wisla.bloog.pl [dostęp 2017-11-27] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-25] (pol.).
  14. Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 747.
  15. 10 listopada 1938 „za zasługi na polu propagandy polskiej za granicą” M.P. z 1938 r. nr 258, poz. 592.
  16. Nowiny Rzeszowskie, nr 170 (5306), 20 lipca 1966, s. 2.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Jacek Jadacki, Rozdział z historii filozofii polskiej: Władysław Tatarkiewicz. Studia Filozoficzne 1986 nr 12 s. 179–194; Metodologia w ujęciu Władysława Tatarkiewicza. [W:] Czesław Głombik (red.), Władysław Tatarkiewicz: W siedemdziesięciolecie I wydania „Historii filozofii”. Katowice 2003, Wydawnictwo Gnome, s. 77–89
  • PWN: Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 11: Ster–Urz. Warszawa: PWN, 1968, s. 408–409.
  • Danuta Chmielewska: Tatarkiewicz Władysław. W: Słownik psychologów polskich. Elwira Kosnarewicz, Teresa Rzepa, Ryszard Stachowski (red.). Poznań: Instytut Psychologii UAM, 1992, s. 195–197.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]